Turmush qurayotgan juftliklar o‘rtasida nafaqat hissiy, balki huquqiy munosabatlar ham muhim ahamiyat kasb etadi. Shu sababli, ko‘plab davlatlarda bo‘lgani kabi O‘zbekistonda ham nikoh shartnomasi tuzish amaliyoti asta-sekin rivojlanib bormoqda. Bu hujjat orqali er va xotin o‘zaro mulkiy masalalarni kelishib olishlari mumkin. Ushbu maqolada nikoh shartnomasini to‘g‘ri tuzish uchun bilish kerak bo‘lgan muhim 5 ta qoida bilan tanishamiz.

1. Nikoh shartnomasi nima ?

Nikoh shartnomasi bu – nikohlanuvchi shaxslarning yoki er va xotinning nikohda bo‘lgan davrida va (yoki) er va xotin nikohdan ajratilgan taqdirda ularning mulkiy huquq hamda majburiyatlarini belgilovchi kelishuvdir.

Nikoh shartnomasi – fuqarolik-huquqiy tusdagi shartnoma bo‘lib, taraflarning erk-irodasiga asoslanadigan kelishuv hisoblanadi va unga nisbatan ham shartnoma tuzish erkinligi tamoyili qo‘llaniladi. Boshqacha aytganda, er va xotindan biri boshqasini nikoh shartnomasi tuzishga majburlashiga yo‘l qo‘yilmaydi. Shu sababli nikoh shartnomasini tuzish yoki uni tuzishni rad etish masalasini er yoki xotin va nikohlanuvchi shaxslar ixtiyoriy va mustaqil hal qiladilar, binobarin bu ularning majburiyati emas, huquqidir. Ayni paytda, nikoh shartnomasini tuzish erkinligi tamoyili amal qiladi, ya’ni nikoh shartnomasida er-xotinning umumiy xohishi, ya’ni ularning yagona erki ifodalanishi lozim.

 2. Nikoh shartnomasini tuzish

Nikoh shartnomasi nafaqat nikoh davrida, balki hali nikoh davlat ro‘yxatiga olinguniga qadar ham tuziladi. Bunda nikohga kirishayotgan shaxslar nikoh shartnomasini nikoh bilan bir vaqtda rasmiylashtirishlari mumkin. Agar nikoh shartnomasi nikoh davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganidan ancha muddat avval tuzilgan bo‘lsa, ushbu shartnoma nikoh davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganidan keyin kuchga kiradi. Nikoh shartnomasi yozma shaklda tuziladi va notarial tartibda tasdiqlanishi lozim.

Nikoh shartnomasini notarial tasdiqlash uning qonuniyligini kafolatlaydi. Notarial shakl shartnomaning ishonchliligini anglatadi, taraflarning o‘zaro munosabatlariga aniq-ravshanlik kiritadi, nikoh shartnomasi tuzilganligi fakti va uning mazmuni bo‘yicha nizolar vujudga kelishining oldini oladi. Nikoh shartnomasini tasdiqlashdan oldin notarius yuridik faktlarning zaruriy tarkibini tekshiradi. U tomonlarning shaxsi, huquq layoqati, muomala layoqatini, ularning biridan ikkinchisiga o‘tayotgan sub’ektiv huquqlarga egaligini aniqlashi lozim. Guvohlantirilgan nikoh shartnomasi notarial idoraning ish hujjatlarida saqlanishi ham muhim ahamiyatga ega va agar taraflarga berilgan nusxalar yo‘qotilsa, ular o‘zlarining huquqlarini tasdiqlash uchun notarial arxivga murojaat qilishlari va nikoh shartnomasining dublikatini olishlari mumkin.

 3. Nikoh shartnomasining mazmuni

Nikoh shartnomasining mazmuni – tomonlar er va xotinning mol-mulki huquqiy tartibini belgilaydigan uning shartlaridir. Nikoh shartnomasining shartlarida tomonlarning nikoh va uning bekor bo‘lishida er va xotinning mulkiy munosabatlarining muhim jihatlari bo‘yicha qarori qayd etiladi. Mohiyatiga ko‘ra, nikoh shartnomasi – bu mulkiy munosabatlar sohasida er-xotinning shartnomaga kirishganidan keyingi xulq-atvorining irodali modelidir.

Nikoh shartnomasining mazmunini quyidagi holatlar tashkil etishi mumkin:

– er va xotinning birgalikdagi umumiy mulkining qonunda belgilangan tartibini o‘zgartirish;

– er va xotinning barcha mol-mulkiga nisbatan birgalikdagi, ulushli yoki alohida egalik qilish tartibini o‘rnatish;

– er va xotin mol-mulkining ayrim turlariga nisbatan birgalikdagi, ulushli yoki alohida egalik qilish tartibini o‘rnatish;

– er va xotindan har birining mol-mulkiga nisbatan birgalikdagi, ulushli yoki alohida egalik qilish tartibini o‘rnatish.

 4. Nikoh shartnomasini o‘zgartirish va bekor qilish

Nikoh shartnomasi er-xotinning kelishuvi bilan istalgan vaqtda o‘zgartirilishi yoki bekor qilinishi mumkin. Nikoh shartnomasi qanday shaklda tuzilgan bo‘lsa, uning o‘zgartirilishi yoki bekor qilinishi ham shunday shaklda amalga oshiriladi.

Nikoh shartnomasini bajarishdan bir tomonlama bosh tortishga yo‘l qo‘yilmaydi. Nikoh shartnomasi er-xotindan birining talabi bilan O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksida belgilangan asoslar va tartibda sudning hal qiluv qarori bilan o‘zgartirilishi yoki bekor qilinishi mumkin.

 5. Nikoh shartnomasini haqiqiy emas deb topish

Nikoh shartnomasi fuqarolik-huquqiy bitim bo‘lganligi sababli uni haqiqiy emas deb topish Fuqarolik kodeksida nazarda tutilgan asoslarga ko‘ra amalga oshiriladi. Oila kodeksida nikoh shartnomasi faqat sud tomonidan haqiqiy emas deb topilishi nazarda tutiladi.

Xulosa

Nikoh shartnomasi — oiladagi moliyaviy va mulkiy munosabatlarni tartibga soluvchi muhim hujjatdir. Uni tuzish tartibi oddiy, lekin puxta o‘ylab va o‘zaro ishonch asosida bajarilishi kerak. Bunday hujjat ajralish, nizolar, mulk talashuvi kabi salbiy holatlarning oldini olishga xizmat qiladi.